آشنایی با سازعود

عود ساز قدیمی شرقی است که بدرستی نمی توان گفت اصالت و محل پیدایش اولیه این ساز در کدام کشور بوده است. با توجه به آثار باستانی و تصاویر حکاکی شده عده ای این ساز را هندی و برخی بلخی می دانند. از طرفی با توجه به رواج این ساز در میان اشکانیان و ساسانیان در فلات ایران سازی ایرانی نامیده می شود. ساز عود در دوره ساسانیان بیش از هر دوره دیگر رواج داشته است. با ظهور دین اسلام این ساز در بین کشورهای عربی رواج پیدا کرد و جایگزین ساز  «مزهر» گردید. این ساز با نام های مختلف شناخته می شود، از آنجا که ساز بربط از چوب پوشیده شده در زبان عربی به عود مشهور شده است. همچنین شکل ظاهری ساز به صورت مرغابی است که سینه جلو داده و گردن کوتاهی دارد و با توجه به این ویژگی ساز را بربط می نامند. گروهی نیز معتقدند نام این ساز از باربد نوازنده دربار خسرو پرویز گرفته شده است. در اروپا این ساز لوت نامیده می شود.

اگر چه امروزه این ساز در موسیقی ایرانی رنگ کمتری دارد اما در موسیقی عربی جایگاه خاصی دارد و علاقه مندان بسیاری به نواختن این ساز مشغول هستند. ساز بربط اندازه های مختلفی دارد. در سرزمین های عربی دارای کاسه ای بزرگ تر نسبت به ساز ایرانی و در کشور ترکیه دارای کاسه ای کوچکتر نسبت به ساز ایرانی است.

اجزای سازنده ساز بربط

کاسه طنینی: دارای شکل گلابی است که از تکه های چوب به هم پیوسته درست شده است. شکم ساز بزرگ است به قسمی که بخش ریادی از طول سیم ها در ناحیه شکم قرار گرفته است.
صفحه رویی آن از چوب است که بدلیل صدای بهتر بیشتر از چوب درخت کاج ساخته می شود. دایره های مشبک قرار گرفته بر روی صفحه که از جنس استخوان است باعث تولید صدای بهتر می شود.

• پل: پل های افقی که به صفحه متصل هستند مانع از تغییر شکل صفحه می باشند. این پل ها در پنج نقطه از صفحه به سمت داخل کاسه قرار دارند.

• خرک : بربط دارای خرک چوبی است که در انتهای کاسه قرار می گیرد و در واقع سیم گیر است. معمولا بین خرک و صفحه مقداری فاصله است.

• دسته: بربط دارای دسته کوتاه از جنس چوب است که در گذشته دستان بر روی آن قرار داشت. امروزه دسته فاقد دستان است و قطر آن حدود ده سانتی متر است.

• سرپنجه: محفظه ای جعبه مانند و توخالی که در ابتدای دسته قرار دارد و محل قرار گرفتن گوشی ها است. بطوری که در هر طرف آن پنج گوشی قرار دارد.

• شیطانک: بین دسته و سرپنجه با ارتفاع یک میلی متر قرار دارد. شیطانک در واقع چوب باریک و کم ارتفاع است که وترها از درون شیارهای آن می گذرند.

• وتر: بربط ۱۰ وتر دارد که جفت جفت با هم کوک می شوند و جنس وترها از ابریشم، سیم نایلونی یا روده گوسفند است که دارای ضخامت های متفاوت است.

• مضراب: در گذشته مضراب بربط پر پرندگان بود اما امروزه جنس آن از پلاستیک است که توسط دست راست نواخته می شود.

• نوازندگان نامی ساز عود

  از نوازندگان مشهور و جهانی بربط می توان منیر بشیر موسیقیدان نامی آشوری تبار عراقی، انور براهیم آهنگساز تونسی، ریاض سنباطی، فرید الاطرش و ناصر شمه نام برد. از نوازندگان ایرانی بربط منصور نریمان، مجید ناظم پور، حسین بهروزی، حسن منوچهری، محمود رحمانی پور، اکبر محسنی و عبدالوهاب شهیدی هستند که بخوبی توانسته اند صدای این ساز اصیل را به نسل های بعد از خود منتقل کنند.