آموزشگاه موسیقی غرب تهران

تار یک ساز زهی زخمه‌ای مقید است. یعنی ارتعاش صدا در آن توسط زخمه زدن با یک مضراب به سیم‌ها انجام می‌شود. تار دارای قدمتی دیرینه است که از قدیم تا به امروز در گروه نوازی‌های موسیقی ایرانی و حتی تکنوازی‌ها بسیار کاربرد داشته و دارد. این ساز به قدری پر طرفدار است که این روز‌ها عضو جدا نشدنی گروه‌های موسیقی و ارکستر‌ها به حساب می‌آید. برای ساختن ساز مصالحی لازم است که باید دقت فراوان صورت گیرد تا از بهترین‌ها انتخاب شوند، آن مصالح عبارت‌اند از: ۱. چوب ۲. استخوان ۳. شاخ ۴. چسب چوب برای ساختن کاسه و دسته؛استخوان برای نصب روی دسته؛شاخ برای ساخت شیطانک و خرک و چسب برای چسباندن قطعات ساخته شده. قبل از اینکه مراحل ساخت ساز تار را شرح دهیم باید با اجزای تشکیل دهنده‌ی آن آشنا شویم. اجزای تشکیل دهنده‌ی ساز تار عبارتند از: کاسه‌ی طنینی: دو کاسه که از چوب یک تکه ساخته می‌شود و حالتی گلابی شکل درد که یکی از کاسه‌ها از دیگری بزرگتر است و به کاسه‌ی کوچک نقاره می‌گویند. چوب کاسه‌ی طنینی معمولا چوب درخت توت است. یک طرف کاسه باز است و روی آن پوست کشیده می‌شود. پوست تار: کاسه‌ی طنینی از یک طرف بسته است و از طرف دیگر باز است و روی آن را پوست می‌کشند. این پوست از قسمت نازک پوست چهارپایان (معمولا بز و بره) انتخاب و تهیه می‌شود. خرک: خرک توسط دو پایه‌ی کوچک بر روی پوست کاسه نصب می‌شود و دارای شیار‌های کم عمقی است که هر کدام از سیم‌ها جداگانه از آن‌ها عبور می‌کنند. خرک دارای طول حدودا ۵ و ارتفاع ۲ سانتی متر است. جنس خرک شاخ یا استخوان است. دسته تار: دسته ساز تار از یک طرف به نقاره (کاسه کوچک) و از طرف دیگر به سرپنجه‌ی ساز متصل است. دسته ساز تار یک لوله‌ی توپر چوبی است که چوب آن را از چوب‌های سخت و محکم مانند توت یا گردو انتخاب می‌کنند. دسته دارای طول تقریبی ۵۰ و قطر تقریبی ۴ سانتی متر است. قسمتی که انگشت گذاری می‌شود صاف و مسطح است و پشت آن حالت نیم دایره دارد. در طرفین سطح صاف دسته (سطحی که انگشت گذاری می‌شود) دو رشته نوار از جنس استخوان نصب می‌کنند تا هم دسته را زیبا کند و هم از فرسایش چوب در اثر تماس زیاد انگشت‌ها جلوگیری کند. سرپنجه ساز تار: سرپنجه در ابتدای دسته‌ی ساز قرار می‌گیرد و یک جعبه‌ی کوچک توخالی از جنس چوب کاسه‌ها است. در سر پنجه به تعداد سیم‌های ساز تار گوشی نصب شده است. (شش گوشی) گوشی‌های ساز: همانطور که گفتیم ساز تار دارای شش گوشی به تعداد سیم هایش است. گوشی‌ها به شکل میخ‌های درشت و سر پهن هستند که یک سر آن پهن‌تر است و هنگام کوک کردن به کمک دست نوازنده به چپ و راست می‌چرخد و سر دیگر آن باریکتر است و یک سر سیم به آن میپیچد و داخل فضای سرپنجه قرار می‌گیرد. شیطانک: قطعه‌ای باریک و به ارتفاع ۲ میلی متر است که بین دسته ساز تار و سرپنجه قرار می‌گیرد و عرضی برابر دسته ساز دارد. شیطانک نیز مانند خرک دارای شیار‌های کم عمقی است که سیم‌ها از آن‌ها عبور می‌کنند و به سمت گوشی‌ها می‌روند. دستان: بر روی دسته‌ی ساز تار ۲۸ دستان بسته می‌شود که از جنس زه (روده‌ی تابیده‌ی چهارپایان) یا نخ نایلون هستند. هر دستان را سه یا چهار دور به دور دسته تار می‌بندند و گره می‌زنند تا گره‌ها در شیار‌های ایجاد شده در سطح بالایی طول دسته قرار بگیرد. دستان‌ها با فواصل معین از یکدیگر قرار می‌گیرند، ولی بعضی دستان‌ها تا حدی می‌توانند حرکت کنند. سیم گیر: قطعه‌ای کوچک در انتهای بدنه‌ی کاسه است که شیار‌هایی دارد تا گره یک سر سیم بر روی آن قرار بگیرد. سیم گیر از جنس چوب یا استخوان انتخاب می‌شود. سیم‌های ساز تار: تار دارای شش سیم با قطر‌های متفاوت است؛ که معمولا سیم‌های اول و دوم سفید رنگ و به قطر‌های ۱.۸ تا ۲ میلی متر و سیم‌های سوم و چهارم از جنس برنج و زرد رنگ و به قطر‌های ۱.۸ تا ۲.۲ است که این سیم‌ها دو به دو باهم همصدا کوک می‌شوند. سیم پنجم فلزی سفید رنگ با قطر کمتر هم‌صدای سیم‌های اول و دوم کوک می‌شود و به آن واخوان می‌گویند. سیم ششم فلزی زرد رنگ با قطر ۳.۸ میلی متر است که یک اکتاو بم‌تر از سیم‌های اول و دوم کوک می‌شود که به آن سیم بم نیز می‌گویند. نحوه ساخت تار : این ساز از دو قسمت کاسه و دسته تشکیل می شود. کاسه که مهمترین بخش ساز است معمولاً دو تکه ساخته می شود. چوب مورد استفاده بیشتر از درخت توت و گاهی از درخت گردوست و البته بهترین کیفیت با چوب توت بدست می آید. برای ساخت آن، ابتدا دو طرف کاسه تار به صورت جداگانه تراشیده می شود و سپس داخل هر یک خالى شده و بعد آنها را به هم می چسبانند. کاسه از یک قسمت بزرگ به نام شکم و یک قسمت کوچک به نام نقاره تشکیل می شود. پس از چسباندن دو نیم کاسه، دسته را به آن وصل مى کنند و سپس سرپنجه نیز به دسته وصل مى شود. سرپنجه در واقع جعبه ای است که در انتهای دسته تار قرار دارد و گوشی های نگهدارنده سیم های تار بر دو سوی آن جای می گیرند. برای تار دو نوع سرپنجه می سازند. یکی طرح سنتی و دیگری نوعی جدید موسوم به طرح استاد قنبری ( ابراهیم قنبری مهر ) است. دستۀ تار ۴۵ تا ۵۰ سانتى متر طول دارد و جداگانه ساخته مى شود. برای تزئین آن معمولاً دو نوار استخوانی که در بین شان یک نوار چوبی تیره رنگ نصب شده است، دیده می شود. سپس خرک را که محلی برای عبور سیم‌ها به سمت سیم گیر است نصب می‌کنند. خرک دارای طول حدودا ۵ و ارتفاع ۲ سانتی متر است. جنس خرک شاخ یا استخوان است که ابتدا شاخ را به قطعات طولی ۵/۵ سانتی متر برش می‌دهند و سپس از قسمت قطور شاخ یک مکعب مستطیل به ابعاد ۲/۱.۵/۵.۲/۵ سانتی متر جدا می‌کنند و با سوهان آج دار آن را صاف و هموار می‌کنند. در سال های اخیر نوعی خرک پلاستیکی نیز ساخته شده است که به زعم برخی نوازندگان و سازندگان تار، صدای بهتری ایجاد می کند. سیم گیر را نیز از شاخ حیواناتی مثل قوچ کوهی می‌سازند و بهتر است که از کناره‌های شاخ برای سیم گیراستفاده شود. شاخ را در اندازه‌های ۵.۵ سانتی متر در قطر ۶ میلی متربرش می‌دهند و پشت آن را به کمک چوب ساب صاف می‌کنند سپس محل عبور سیم‌ها را برش می‌دهند و آن را در جایی نصب می‌کنند که خط عمود بر دندانه‌های سیم گیر دقیقاً بر روی خط وسط کاسه قرار بگیرد. بر روی دسته تار ۲۵ تا ۲۸ عدد پرده بسته می شود. پرده ها مشخص کنندۀ نقاطى هستند که نت هاى مختلف به وسیلۀ آن تولید می شوند. جنس پرده از رودۀ تابیده گوسفند است که نوازنده با دست گذاشتن روى هر کدام از آنها مى تواند نت متفاوتى را بنوازد. تار ۶ سیم دارد. سه عدد از سیم ها از جنس فولاد و سه عدد دیگر از جنس آلیاژهای مس هستند. در گذشته، تمام سیم ها را همانند سایر سازهای زه دار، از ابریشم می ساختند. سیم ها از یک طرف به کاسه تار وصل می شوند و پس از گذشتن از روی خرک در انتهای دسته به گوشی های ششگانه متصل می شوند.  در قدم آخر ساز را کوک می‌کنند. دلیل تفاوت صدای تارهای مختلف با یکدیگر حتما تا به حال شنیده اید که برخی می‌گویند تار یک سازنده نسبت به سازنده‌ی دیگر دارای صدای بهتری است. در واقع تار‌های مختلف دارای رنگ صوتی متفاوت با یکدیگر هستند که این امر به نوع و نحوه‌ی ساخت ساز، جنس چوب، جنس سیم و … بستگی دارد. ولی روند کلی ساخت همه‌ی تار‌ها با هم مشابه است. نام برخی از سازندگان مشهور و قدیمی تار استاد خاچیک هامبارسون فرج الله آقا گلی یحیی (برجسته‌ترین سازنده‌ی تار در اواخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم هجرى) برادران عباس ملکم استاد حاجی و پسرش رمضان شاهرخ   نام برخی سازندگان نامدار تار در حال حاضر : محمود فرهمند یوسف پوریا ابراهیم برزی ارژنگ ناجی رامین جزایری