هنگامی که آثار موسیقایی یک نوازنده، گروه، یا ارکستر آمادۀ اجرا را بررسی می‌کنیم، به قطعاتی برخورد می‌کنیم که در رزومۀ هنری آنها قرار دارند. رپرتوار روایت‌گر هنر هر کدام از هنرمندان فعال در عرصۀ موسیقی است؛ آنچه آنها به خوبی می‌نوازند، فارغ از اینکه شنوندگان چه بازخوردی از شنیدن آنها دارند. هر موسیقی‌دان با رپرتوار می‌تواند مهارت، تجربه و گسترۀ موسیقیایی خود را معرفی کند و به همین دلیل اهمیت زیادی دارد.

رپرتوار چیست؟

رپرتوار (Repertoire) یک کلمۀ فرانسوی است که هنرمندان در عرصه‌های مختلف مانند موسیقی، بازیگری، تئاتر و خوانندگی از آن استفاده می‌کنند. می‌توان رپرتوار را مجموعه‌ای از آثار آمادۀ اجرای هر هنرمند تعریف کرد. اما در موسیقی رپرتوار یعنی چی؟ بسیاری از هنرجویان در آموزشگاه‌های موسیقی مختلف مانند شیدا به عنوان بهترین آموزشگاه موسیقی غرب تهران می‌پرسند: «رپرتوار چیه؟» و ساده‌ترین پاسخ این است که «رپرتوار هویت هنری موسیقی‌دانان است. مجموعۀ آهنگ‌هایی که به خوبی می‌نوازند و معرف سبکی است که پیروی می‌کنند.»

برای مثال بتهوون رپرتوار پیانو دارد و می‌توان سبک کلاسیک و قطعاتی را که او به خوبی می‌نواخته با این رپرتوار به درستی شناخت.

اهمیت رپرتوار برای هنرجویان موسیقی چیست؟

اکنون می‌دانید رپرتوار در موسیقی به عنوان پرونده‌ای از آثار قابل اجرا محسوب می‌شود. هر هنرجویی تمایل دارد که بعد از گذراندن دوره‌های کلاس موسیقی خود بتواند آهنگ‌هایی را به خوبی بنوازد. برای مثال، هنرجویان بعد از ثبت نام کلاس گیتار و طی کردن دوره‌های آن می‌توانند قطعاتی را تمرین کرده و بسیار زیبا و بدون ایراد بنوازند. در چنین حالتی آنها رپرتوار گیتار دارند.

عللی که رپرتوار اهمیت دارد، عبارتند از:

تقویت حافظه و تمرکز نوازنده

وقتی هنرجویان قطعات مختلف را از ساده‌ترین تا پیشرفته‌ترین حالت تمرین می‌کنند، به گونه‌ای که می‌توانند آنها را به خوبی بنوازند، مهارت‌های شناختی خود را تقویت می‌کنند. آنها جملات هر قطعه را به خاطر می‌سپارند و به این واسطه حافظۀ خود را بهبود می‌دهند. از طرفی، تلاش آنها برای اجرای بدون نقص یک قطعه با تمرکز بالا میسر است که می‌تواند در امور دیگر هم به کار آید.

تنوع در آهنگ‌های قابل اجرا

هنرجویان در دوره‌های مختلف نواختن آهنگ‌های متعددی را تمرین می‌کنند و به مرور زمان شاهد گسترده شدن رپرتوار خود هستند. به این ترتیب، هرچه هنرجویان تعداد قطعات بیشتری را یاد بگیرند و بدون ایراد بنوازند، رپرتوار کامل‌تری دارند.

شناخت سبک‌های گوناگون موسیقی

هنگامی که هنرجویان رپرتوار موسیقی‌دانان مختلف را مورد مطالعه قرار می‌دهند، با سبک‌های موسیقیایی گوناگون آشنا می‌شوند. این شناخت کمک می‌کند تا تئوری‌هایی را که دربارۀ سبک‌های گوناگون یاد گرفته‌اند، به طور عملی دریافت کرده و حتی دربارۀ سبک انتخابی خود تصمیم نهایی را بگیرند.

ارزیابی نوازنده

هنگامی که هنرجویان رپرتوار نوازندگان مختلف را بررسی می‌کنند و با آهنگ‌هایی مواجه می‌شوند که به خوبی نواخته‌اند، می‌توانند دید بهتری از سطح آن نوازندگان به دست بیاورند. برای مثال، شرکت‌کنندگان در کلاس سنتور، به آهنگ‌های ساده نواخته شده در رپرتوار نوازندگان این عرصه دقت کنند، با سطح ساده‌تری از مهارت‌های آنها مواجه می‌شوند، اما آهنگ‌های پیچیده سطح پیشرفته‌تر نوازندگان را اعلام می‌کنند.

افزایش اعتماد‌به‌نفس در اجرا

هنگامی که هنرجو رپرتوار خود را گسترش می‌دهد، به خود و دیگران اعلام می‌کند که می‌تواند طیف وسیعی از آهنگ‌ها را بنوازد. به این ترتیب، مهارت و تجربۀ نوازندگی بیشتری دارد. با وجود چنین رپرتواری اعتمادبه‌نفس او افزایش می‌یابد که در کیفیت نوازندگی اثر مثبتی دارد.

رپرتوار در سبک‌های مختلف موسیقی

اکنون که می‌دانید رپرتوار در موسیقی چیست و چه اهمیتی دارد، بهتر است به جایگاه آن در سبک‌های مختلف موسیقی نگاهی بیندازیم.  به بیانی دیگر، رپرتوار در هر سبک موسیقی معنای منحصربه‌فردی دارد و نوع قطعاتی که در آن گنجانده می‌شوند، در سبک‌های گوناگون فرق دارند. 

رپرتوار در سبک کلاسیک موسیقی

هنرجویان در رپرتوار کلاسیک با آهنگ‌های کلاسیک مانند آثار بتهوون، باخ، موتزارت، جان ویلیامز و پاگانینی آشنا شده و نواختن آنها را یاد می‌گیرند. هرچند در مراکزی مانند آموزشگاه پیانو تهران از آموزش آهنگ‌های ساده شروع می‌شود و به آرامی سراغ قطعات پیچیده‌تر در دوره‌های حرفه‌ای می‌روند.

رپرتوار در موسیقی پاپ و راک

هنرجویانی که سبک پاپ یا راک را در کلاس‌های موسیقی خود دنبال می‌کنند، سراغ یادگیری قطعات معاصری می‌روند که در سبک پاپ و راک قرار دارند. در حالی که آهنگ‌ها لزوماً خارجی نیستند. 

رپرتوار سبک رمانتیک

آهنگ‌هایی پس از دورۀ سبک کلاسیک تا اوایل قرن بیستم نواخته شدند که بر فردگرایی، احساسات و خیال‌پردازی‌های رمانتیک تأکید داشتند. نوازندگانی مانند فردریک شوپن، فرانتس لیست، روبرت شومان و جان فیلد توانسته‌اند رپرتوارهای سبک رمانتیک را به وجود آورند. هنرجویانی که سبک گیتار، ویولن، ترومپت و پیانو را می‌پسندند، به جز سبک پاپ می‌توانند سراغ سبک رمانتیک نیز بیایند و آهنگ‌های تحسین‌برانگیزی را تمرین و تکرار کنند.

سبک مدرن موسیقی

گروهی از نوازندگان سبک‌های موسیقی مانند هیپ‌هاپ، الکترونیک، جاز و رپ نیز رپرتوارهایی دارند که توجه بسیاری از هنرجویان را به خود جلب کرده‌اند. البته سبک‌های موسیقیایی راک و پاپ هم در این گستره می‌گنجد. قطعاتی که در رپرتوار موسیقی مدرن قرار دارند با آوردن خلاقیت و نوآوری در موسیقی و شکستن ساختارهای کلاسیک در آغاز قرن بیستم، شکل نوینی از موسیقی را به جهانیان معرفی کرده‌اند.

جیمی هندریکس، مایلز دیویس، جاکو پاستوریوس و جیمز گالوی از جملۀ برترین نوازندگان سبک مدرن هستند که مراجعه به رپرتوارهای آنها، هنرجویان را با آثار فاخر جهانی آشنا می‌کند.

رپرتوار در موسیقی سنتی ایران

کسانی که به کلاس‌های سه‌تار، تار، سنتور، کمانچه و تنبک مراجعه می‌کنند، با گوشه‌ها، رِنگ‌ها و تصنیف‌هایی از موسیقی سنتی ایران آشنا می‌شوند. آنها نواختن قطعاتی را یاد می‌گیرند که در رپرتوار نوازندگان سنتی ایران قرار دارند.

چگونه رپرتوار موسیقی را باید ساخت؟

هر هنرجو برای اینکه بتواند رپرتوار خود را بسازد باید چند مرحله را دنبال کند.

شروع از قطعات ساده

بزرگ‌ترین نوازندگان دنیا هم فعالیت خود را با تمرین قطعات ساده شروع کردند، هنرجویان نیز به این نکته توجه داشته باشند. آنها باید از تمرین و تکرار قطعات کوتاه شروع کنند تا نت‌خوانی، ریتم و هماهنگی دست‌ها را به خوبی یاد بگیرند.

انتخاب متنوع

برای اینکه دید موسیقیایی هنرجو وسیع‌تر باشد، بهتر است در هر سطح از کلاس خود، قطعاتی از سبک‌های مختلف را تمرین کند.

تمرین مستمر

هنرجو برای اینکه بتواند آهنگ‌ها را بدون عیب و نقص بنوازد،  باید آنها را بارها تکرار کند. او باید زمان مشخصی را به تمرین و تکرار اختصاص دهد تا آهنگ از خاطر او نرود.

مرور منظم

منظم بودن تمرین‌های مستمر این امکان را به نوازندگان و هنرجویان می‌دهد که بدون فراموشی میزان‌ها و جملات، قطعات را به درستی بنوازند.

اجرا در حضور دیگران

هنرجویان برای اینکه قطعات تمرین شده را بدون استرس و نگرانی بنوازند، بهتر است که آن را در جمع و جلوی دوستان و خانواده یا حتی جمع‌های بزرگ‌تر بنوازند.

عوامل مؤثر بر انتخاب رپرتوار موسیقی نوازنده 

نوازندگان با توجه به سطح خود، علاقۀ شخصی، سبک موسیقی مورد علاقه و هدفی که از آموختن و نواختن ساز دارند، می‌توانند رپرتوار خود را آماده کنند. البته باید به این موضوع توجه داشته باشید که رپرتوار موسیقی همیشه فردی نیست. گاهی گروه‌های موسیقی رپرتوار خود را شکل می‌دهند. به این ترتیب، رپرتوار به عواملی که گروه موسیقی را تحت الشعاع قرار می‌دهد نیز بستگی دارد.

رپرتوار یعنی چه و چرا اهمیت دارد؟

رپرتوار موسیقی پیشنیۀ هنری هر نوازنده و گروه موسیقی را نشان می‌دهد. این پروندۀ هنری متأثر از سبک موسیقی، علاقۀ فردی و گروهی، قطعات تمرین‌شده و هدفی است که از اجرای قطعات نوازندگان یا گروه‌های هنری وجود دارد. کافی است هنرجویان بهترین کلاس موسیقی را انتخاب کرده و قطعات ساده تا پیچیده را در گذر زمان تمرین و تکرار کنند تا بهترین رپرتوار برای آنها شکل گیرد.